مسؤولیت مدنی ناشی از فعل غیر

مسؤولیت ناشی از فعل غیر

مفهوم مسؤولیت ناشی از فعل غیر

اصولاً هر کس مسؤول عمل خویش است و در واقع مسؤولیت ناشی از عمل غیر، استثنایی است ، لیکن در مواردی قانونگذار برای جبران ضرر زیان دیده ، مجبور به ایجاد مسؤولیت برای غیرشده است. این مقررات را میتوان به دو دسته تقسیم کرد: اول وقتی که شخص ملزم به نگهداری از شخص میباشد که ضرورت به مراقبت دارد و شخص مسؤول اعمال شخص تحت مراقبت خود میباشد. و دوم وقتی که متبوع مسؤول اعمال تابع خود باشد. و در مسؤولیت قرار دادی نیز ، عهد شکنی همیشه از ناحیه متعهد نیست. بکه گاه اوقات شخص متعهد به جهت تقصیر و نقض عهد که توسط دیگری انجام شده مسؤول شناخته میشود، مسؤولیت قرار دادی از فعل غیر  زمانی تحقق می یابد که متعهد به متعهد له قرار دادی منعقد نماید و برای اجرای آن شخص دیگری را استخدام نماید و شخص مستخدم عهد شکنی کند لذا از جهت عمل وی شخص متعهد مسؤولیت پیدا میکند. 

در مسؤولیت ناشی از فعل غیر اشخاص نه تنها مسؤول عمل خود میباشد بلکه مسؤول ضرر های وارده به وسیله اشخاص تحت نظارت و یا اشیایی تحت نگهداری خود میباشد. به طور مثال پد مسؤول از اعمال کودک خود میباشد یا اینک شخص از ضرر های وارده به وسیله حیوان اش مسؤول میباشد.

مبنای مسؤولیت مدنی ناشی از فعل غیر

مبنای مسولیت ناشی از فعل غیر گاه به دلیل وظیفه مراقبت، نگهداری و محافظتی است که شخص به عهد دارد. به عنوان مثال فعل مضر از جانب کودک ویا مجنون ایجاد شود ، تقصیر نگهدارنده او مفروض استف این تقصیر که بیشتر انوع ترک فعل است، در فعل مضره که کود که انجام میدهد، لیکن دلیل اصلی آن تقصیر نگهدارنده است. این تقصیر در پدر و قیم هم مبنای مسؤولیت آنها و هم مبنای حق زیان دیده در گرفتن خسارات از آنها میباشد.

در برخی کشور های مسولیت ناشی از فعل غیر مثل مسولیت صاحب کاران و کار فرمایان در قبلا عمل کرکنان و مستخدمین عینی و بدون توجه به رفتار و اثبات تقصیر مسول به وجود میاید. بنا برا ین قانون امکان معافیت را پیش بینی نکرده و برای ایشان مسولیت بدون تقصیر به و جود آورده است. این امر به لحاظ مصلحت سهولت در جبران خسارات متضرر است.  البته در اینجا نیز فعل متضرر باید به گونه ای باشد که سبب مسولیت باشد، یعنی هم تقصیر آمیز باشد و هم رابطه سببیت برقرار شود، لیکن به کارفرما امکانات اثبات دلیل مخالف داده نشده است، زیرا در غیر این صورت آنها ممکن است به راحتی از زیر بار مسولیت شانه خالی نمایند.

مسؤولیت مدنی ناشی از عمل غیر

مسؤوليت مدني ناشي از فعل شخص هر شخص در برابر اعمال خويش مسؤول است، كه اين مسؤوليت از تقصير فرد نشئت نموده و بايد اثبات گردد. در باره مسؤوليت نا گفته نبايد گذاشت كه اين امر كي قاعده كلي است كه متضرر بايد ضرر وارده را ثابت نمايد. بطورمثال احمد شخصي به نام محمود را با ضربات چاقو مجروح مي نمايد. در اين صورت مسؤوليت مدني كه براي احمد به وجود آمده ناشي از فعل شخص خودش مي باشد. و محمود كه متضرر است زماني كه بتواند ضرر را بالاي احمد اثبات نمايد مستحق جبران خساره مي باشد. چنانكه ماده776 قانون مدني در مورد فوق تصريح نموده است: " هر گاه به اثر خطا يا تقصير ضرري به غير عائد گردد، مرتكب به جبران خسارت مكلف مي باشد." مسووليت مدني ناشي از اعمال غير به وضوح مشاهده گرديده است شخص، مسؤول جبران خسارت مي شود كه خود در ايجاد آن هيچ گونه دخالتي نداشته است. مانند ولي يا قيم نسبت به اعمال اطفال خويش يا مسؤوليت كارفرما نسبت به اعمال كارگران كه موجب خسارات به ديگران مي شود و مواردی از اين قبيل. با توجه به قانون مدني افغانستان شخص در دوحالت در برابر اعمال غير مسؤول شناخته شده است:

اول در حالاتی شخص در برابر اعمال غير مسؤول است كه ملزم به مراقبت و نگهداري از وي بوده و او نيز ضرورت به مراقبت داشته باشد. مانند اطفال و مجانين. ايجاب مي نمايد كه شخص مسؤول مانند ولي يا قيم و سرپرست مراقب اعمال و كردار افراد تحت تكفل خويش ) طفل، مجنون يا معتوه( بوده زيرا مراقبت از آنان به حكم قانون وظفيه وي مي باشد.چنانچه ماده 790 قانون مدني در زمينه چنين تصريح نموده است: "پدر و پدر كلان بالترتيب به جبران خساره ضرر كيه صغير عايد نموده، مكلف مي باشد. مگر در صورتیکه ثابت نمايد، مراقبت لازم را در زمينه انجام داده يا اينكه ضرر با وجود مراقبت لازم حتماً واقع مي گرديد."

دوم در حالتي است كه مسؤوليت متبوع در قبال اعمال تابع آن مي باشد. مسؤوليت مدني متبوع زماني تحقق مي يابد كه رابطه استخدامي تابع و متبوع بر قرار باشد و تابع در حين انجام وظيفه يا به سبب وظيفه مرتكب تقصيري شود كه منجر به ضرر گردد. ماده 791 قانون مدني در مورد ذيلا مشعر است : فقره اول:( شخصیکه  به حكم قانون يا موافقه، مكلفيت نظارت شخص را داشته باشد، از اعمال مضره شخص تحت نظارت خود، مانند صغير و مجنون مسؤول پنداشته مي شود).  فقره دوم: (استخدام كننده از ضرر كيه از طرف شخص تحت استخدام وي به سبب عمل غير مجاز حين اجراي وظيفه يا به سبب آن واقع مي گردد، مسؤول پنداشته مي شود. مگر اينكه قانون و يا موافقه طور ديگري تصريح نمايد).

مسؤوليت مدنی  ناشي از اشيا و حيوان

 هر شخص در برابر حفاظت از اشياء و حيوان خويش در حالات ذيل مسؤول پنداشته ميشود.

•         مسؤوليت محافظ حيوان از ضررهاي ناشي از عمل حيوان

•         مسؤوليت محافظ ساختمان در برابر انهدام بناء

•         محافظ ادوات ميخانیکی  يا اشيايي كه حفاظت از آنها نيازمند تلاش خاص است در مقابل ضررهاي ناشي از اين اشياء.

 هر شخص كه مسؤوليت نگهداري اشياء و حيوان را به عهده دارد بايد نهايت سعي و تلاش خود را در امر نگهداري آنها بخرچ دهد. زيرا در صورت متضرر شدن فرد ثالث مكلف به جبران خساره بوده و مسؤول مي باشد. چنانكه در رابطه با موضوع فوق الذكر  مواد  793و 794 قانون مدني ذيلا بیان  دارد: (حادثه جنايي ایکه  از حيوان به وقوع ميرسد، مسؤوليت بارنمي آرد. مالك وقتي مسؤول جبران خساره عايده از حيوان مي گردد كه عدم اتخاذ احتياط لازم از طرف ا و، براي جلو گيري از وقوع حادثه ثابت گردد). و ماده 794 چنین بیان میدارد که (هر گاه مالك، حيوان را در حال رساندن ضرر به مال غير ديده و آنرا جلوگيري ننمايد و از عيب حيوان آگاه بوده و آنرا محافظت نكرده باشد، مسؤول پنداشته مي شود).  

از مفاد مواد مزبور استنباط مي گردد كه مسووليت شخص در برابر محافظت از حيوان زماني تحقق مي يابد كه شخص عهده دار مراقبت از حيوان بوده و حيوان موجب متضرر شدن فرد ديگر شده باشد. و شخص مذکور احتیاط لازم برای جلوگیری از عمل ننموده باشد، ویا اینکه شخص از عیب که حیوان دارد طور مثال یک شخص گاو دارد و این گاو افراد به را به شاخ خود میزند، بنا صاحب این گاو ازعمل مضره حیوان خود اگاه است باز هم آنرا محافظت لازم نمی نماید پس از اعمال حیوان خود مسؤول میباشد.

مسؤولیت مدنی ناشی از شی

 فردیکه  مسؤوليت حفاظت سامان آلا ت الكتر كيي را به عهده دارد در صورت وارد شدن ضرر توسط آلات مزبور به غير مسؤول پنداشته مي شود، مگر اينكه ثابت نمايد كه ضرر وارده خارجي بوده و يا بدون مداخله وي و يا از كدام حادثه غير مترقبه و يا ناشي از اسباب مجبره بوده است. چنانچه ماده 797 قانون مدنی افغانستان چنین بیا ن میدارد: (شخصيکه حالات تخنيکي ياديگراشياي را دراختيار داشته باشد که جلوگيري ازتوليد ضررآنها مستلزم توجه خاص باشد، درصورت وقوع ضرازاشياء وآلات مذکور، مسئول شناخته مي شود. مگراينکه ثابت نمايد درجلو گيري از وقوع ضرراحتياط کافي رابکار برده است. احکام خاصيکه درزمينه بعداً وضع گردد نيز رعايت ميگردد).

هچنان محافظ عمارت گرچه مالک آن عمارت هم نباشد از ضرر هایکه به اثر انهدام عمارت تحت محافظت اش به دیگران میرساند مسؤول پنداشته میشود، اگر چه انهدام جزئی هم باشد. تنها زمانی مسؤول شناخته نمیشود که ثابت نماید که انهدام تعمیر به سبب اهمال د صیانت نبوده ویا اینکه انهدام به اثر کهنه بودن و فرسوده بودن عمارت صورت گرفته میباشد. چنانچه ماده 795 قانون مدنی افغانستان این موضوع را چنین بیان نموده است:

 (فقره اول ـ محافظ عمارت گرچه مالک آن نباشد، ازضررناشي ازانهدام باآنکه انهدام جزئي باشد، مسئول پنداشته ميشود.

)1) مگر اينکه ثابت گردد که انهدام به سبب اهمال درصيانت نبوده يا به اثرکهنه بودن عمارت ياعيب آن صورت گرفته است.

فقره دوم ـ اگرشخصي از ناحيه عمارت شخص ديگري مواجه بخطرباشد، مي تواند اتخاذ تدابيرلازم راجهت دفع خطرازمالک آن مطالبه نمايد، درصورت عدم اقدام مالک، اومي تواند بعدازحصول اجازه محکمه، بحساب مالک باتخاذ چنين تدابير اقدام نماید).

 همچنان اگر محافظ ثابت نمايد كه كي سبب خارجي در ايجاد ضرر نقش داشته است در اين صورت اشتباه در محافظت نفي مي گردد. يعني ثابت نمودن سبب خارجي يگانه وسيله است كه قانون آنراغرض نفي خطا و اشتباه مورد قبول قرار داده است. به این معنی که مسؤوليت مدني ناشي از اشياء وقتي محقق مي شود كه تثبيت گردد ضرر وارده از اشيا ييست كه  شخص نگهداري آنرا به عهده داشته است. ثانياً شي تحت حفاظت شخص مسؤول بالفعل قرار دارد . ثالثاً فرد مسوول وظيفه نگهداري ان اشياء را به عهده داشته و همچنان ضرر بايد به غير عايد گرديده باشد.

نتیجه گیری

به هر حال فعل غیر میتواند به شخص مسؤولیت مدنی را به بار آرد چه شخص مسؤول اعمال اشخاص باشد که تحت محافظت و یاولایت اش باشد مانند اولاد، مجنون و دیگران ویا اینکه شخص مسؤول اعمال حیوانات خود باشد، همچنان  مسؤولیت ناشی از شی باشد مانند مسؤولیت محافظ از انهدام عمارت که تحت حفاظت اش میباشد و یا مسؤولیت شخص از اشیایی تخنیکی که تحت حفاظت اش میباشد.

به هر صورت به یک شرط شخص میتواند از این مسؤولیت ها  خود را مبرا نماید که  ثابت نماید که از احتیاط لازم  کار گرفته و یا اینکه سبب خارجی بدون اراده این شخص باعث ضرر شده.

ویا اینکه ماطبق ماده 792 قانون مدنی افغانستان که چنین مشعر است (مسئول از عمل غير، ميتواند جبران خساره اي را که پرداخته است، از عامل مطالبه نمايد) جبران خساره را که پرداخته به شخص متضرر از عامل مطالبه نماید.